تأثیر استفاده از زئولیت خام و زئولیت غنی شده
تأثير استفاده از زئوليت خام و زئوليت غني شده با NH4 بر عملكرد و كيفيت ميوه گوجه فرنگي در شرايط كاهش نيتروژن و كشت بدون خاك نویسندگان : 4 – مجتبي دلشاد 3 – مصباح بابالار 2 – تكتم سادات تقوي 1 *آزاده اسفندياري چكيده به منظور مطالعه اثر بستر زئوليت در مقايسه با پرليت بر عملكرد و كيفيـت ميـوه گوجـه فرنگـي .cv. Mill esculentum Lycopersicon ( ( Beril در كشت هيدروپونيك، بسترهاي متفاوت پرليت، مخلوط حجمي زئوليـت غنـي شـده بـا آمونيـوم بـه همـراه پرليـت و زئوليـت خـام و پرليـت / 90vp (به صورت كرت خرد شده و طرح بلوك كاملا تصادفي با دو محلول غذايي (محلول غـذايي بـا فرمـول كامـل و محلـول غـذايي بـا 30 %z 10 ) v كاهش نيتروژن) مورد بررسي قرار گرفتند. در طول دوره رشد صفات كمي و كيفي ميوه مورد ارزيابي قرار گرفتند و مشخص شد كه وزن ميوه هـا، طـول آنها و درصد اسيديته با كاهش نيتروژن در محلول غذايي كاهش يافت؛ ميوههاي ريز (زير 70 گرم) با كاهش نيتروژن افزايش پيدا كرد و عملكرد ميوه هـاتحت تأثير محلول قرار نگرفت. بستر بر عملكرد ميوه ها، تعداد ميوه در بوته، وزن ميوه، توليد ميوههاي متوسط (70-100 گرم) تـأثير معنـي دار داشـت وبيشترين مقدار اين صفات در بستر زئوليت غني شده و پرليت بدست آمد . اثر متقابل محلول ضعيف شده و بستر زئوليت شـارژ شـده، باعـث كـاهش وزن ميوه، درصد ماده خشك ميوه و درصد ويتامين ث شد. در مورد ميزان مواد جامد قابل حل، سفتي و چگالي ميوهها تفاوت معني داري در بين تيمارها ديدهنشد. 1 مقدمه در سيستمهاي كشت بدون خـاك يـا هيـدروپونيك گياهـان در محيطي به غير از خاك، به منظور رسيدن بـه حـداكثر تـراكم كـشت، بهبود عملكرد و كـاهش آلـودگيهـاي خـاك زاد و مـشكلات جـذب عناصر، مورد كشت و كار قرار ميگيرند .(از فاكتورهاي مـوثر در موفقيت كشت بدون خاك ميتـوان بـه نـوع بـستر اشـاره نمـود كـه ميتواند داراي خواص فيزيكي و شيميايي متفاوتي باشد .(با توجـه به اينكه گوجه فرنگي يك گياه پر مصرف از لحاظ مواد غذايي است واينكه در بسترهاي متفـاوت امكـان كـشت دارد، انتخـاب يـك بـستر مناسب براي كشت آن موضـوع تحقيقـات بـسياري مـيباشـد. بـسترمناسب كشت بايد توانايي در اختيار قرار دادن هواي كافي براي ريشه را داشته باشد و ضمن داشتن ظرفيت نگهداري آب مناسب، بتواند بـه سـهولت و بـه نحـوي مطلـوب آب را تخليـه كنـد .(زئوليـتهـاكانيهايي طبيعي و آلومينو سيليكاته با بـار منفـي هـستند. مهمتـرين ويژگي زئوليت ظرفيـت تبـادل كـاتيوني آن مـيباشـد (g 100/meq 300-100 .(اين تبادل به طور عمده با آمونيوم و پتاسيم محيط انجـامميگيرد و بار منفي ساختار با كـاتيونهـاي محـيط خنثـي مـيگـردد .(علاوه بر ظرفيت تبادل كاتيوني، زئوليت قدرت مكـانيكي بالا در برابر سايش و خرد شدگي دارد؛ همچنين داراي تخلخـل بـالا براي انتشار گاز و ورود و خروج مايعات به خصوص آب ميباشد و بـه اندازه كافي نرم هست كه با خـرد شـدن بـه انـدازه دلخـواه در بيايـد. علاوه بر اين كه سمي نيست و باعث آلودگي محيط زيست نمي شـود (كاني طبيعي و ارزان قيمت اسـت (كـه در تغييـرات pH ساختار خود را حفظ ميكند همچنين به نظر ميرسد بـه دليـل خاصيت تبادل كاتيوني، زئوليت ميتوانـد عناصـر غـذايي بـه خـصوص آمونيوم و پتاسيم را به صورت مخزني در كانـالهـاي سـاختاري خـودنگه داشته و به تدريج در اختيـار گيـاه قـرار دهنـد گول و همکاران اثر نسبتهـاي متفـاوت پرليـت و زئوليـت خـام را در بـستر هيدروپونيك كاهو مورد بررسي قرار دادنـد و نتيجـه گرفتنـد كـه وزن توليدي كاهو در بستر زئوليت بيشتر از پرليت بود و با افـزايش نـسبت زئوليت در بستر كشت، افزايش بيشتري يافت. اين محققـين افـزايش وزن را به افزايش جذب و كاهش مقدار آبشويي عناصر در اثـر وجـود زئوليـت نـسبت دادنـد (10 .(لـوين و همكـاران بـراي رشـد گيـاه در پروژههاي فضايي از بستر زئوليت براي گياه گندم استفاده كردنـد، بـه طوريكه زئوليت با عناصر ضروري براي رشد گياه غني شده بـود و در طي رشد فقط آب ديونيزه شده به گياه داده ميشد. نتايج نشان داد كه گندم هايي كه در بستر زئوليت رشد كرده بودند نسبت به بستر پيت و ورمي كولايت دوره رشد رويشي طولاني تري داشـتند كـه منجـر بـه توليد مداوم پنجههاي جديد شد (17 .(ماركوويك و همكـاران هـشت بستر متفاوت را براي بررسي تاثير زئوليت بر عملكرد فلفـل و گوجـه فرنگي آزمايش كردند. بسترها شامل دو نوع پيت، كمپوست، مخلوطي از كمپوست و پيت و مخلوطي از كمپوسـت و زئوليـت غنـي شـده بـا آمونيوم و كلسيم بودند. نتايج نشان دادند كه بالاترين كيفيت دانهال با استفاده از مخلوط بسترهايي مثل پيت و كمپوست به نـسبت (3: 2 (و پيــت و زئوليـت غنــي شــده بـه نــسبت (3 : 1 (بدسـت آمــد (30 .( فراوان ترين نوع زئوليت طبيعـي مـيباشـد و از لحـاظ 1 كلينوپتيلوليت فراواني ذخاير كلينوپتيلوليت در ايران در جايگاه دوم بعد از آهـن قـرار ميگيرند (2 (و با توجه به اين ويژگـيهـا بـه نظـر مـيرسـد زئوليـت پتانسيل خوبي براي استفاده در بستر كشت در بر داشته باشد؛ بنابراين در اين تحقيق اثر كلينوپتيلوليت خام نسبت به پرليت و اثر اسـتفاده از 2 كلينوپتيلوليت غني شده با آمونيوم به عنوان كود كند رهـا كننـده بـه جاي بخشي از نيتروژن محلول غذايي مورد بررسي قرار گرفت. مواد و روشها اين پژوهش به صورت آزمايش كرت خرد شده و در قالـب طـرح بلوكهاي كاملاً تصادفي شامل دو نوع محلـول غـذايي و سـه بـستر كشت در گلخانه پرديس كشاورزي و منابع طبيعي دانـشگاه تهـران از تاريخ 31/6/1385تا 6/2/1386 انجـام شـد. محلـولهـاي غـذايي در كرت اصلي و بسترهاي كاشـت در كـرتهـاي فرعـي قـرار گرفتنـد. آزمايش در 3 تكرار انجام شد و هر تكرار شامل 5 بوته گوجـه فرنگـي بود و در مجمـوع 90 گيـاه (5×3×3×2 (مـورد آزمـايش قـرار گرفـت. تحليل نتايج با استفاده از نـرم افـزار 1.9 SAS و رسـم نمودارهـا بـا استفاده از نرم افزار Excel انجام گرفت. محلولهاي غذايي 1 -Clinoptilolite 2 – Slow Release Fertilizer فرمول غذايي كامل براي گوجه فرنگي كه در آزمايش مورد استفاده قرار گرفت (1 .(محلول غذايي دوم استفاده شده در تحقيق با كاهش نيتروژن به ميزان 30 %بدست آمـد. كاهش نيتروژن از نمك نيترات كلسيم انجام گرفـت و بـراي جبـران كمبود كلسيم، از كلريد كلسيم استفاده گرديد. pH هـر دو محلـول در محدوده 2/0±6 ,و EC آنهادرحد 3 دسي زيمنس بر متر تنظيم شد. بسترهاي كشت براي تهيه بستر اول زئوليت تهيه شده از معدن ميانه بعد از غنـي شدن با آمونيوم (2/37 ميلي گرم آمونيوم در هر گرم زئوليت) به ميزان ده درصد حجمي با پرليت مخلـوط گرديـد. بـه منظـور غنـي سـازي، زئوليت به مدت 4 ساعت در تماس با محلول سولفات آمونيوم 2 مولار تكان داده شد. سپس از محلول سولفات آمونيوم نمونه برداري شـده و با استفاده از دستگاه كجلدال ميزان آمونيوم آن محاسـبه گرديـد (34 .( سپس از تفاضل مقدار اوليه و ثانويه آمونيوم در محلول، مقـدار جـذب شده آن توسط زئوليت محاسبه گرديد (ده درصد از زئوليت غني شـده با آمونيوم داراي نيتروژني معادل 30 %مقدار مـورد نيـاز بـراي 6 مـاه كشت گوجه فرنگي ميباشد) (31 .(در بستر دوم زئوليت خام از معـدن مذكور به نسبت حجمي 10 درصد با پرليت مخلوط شد. در بستر سوم از پرليت خالص استفاده گرديد. بسترهاي تهيه شده در گلـدانهـاي 6 ليتري ريخته شدند. نـوع زئوليـت اسـتفاده شـده در بـستر بـه وسـيله سازمان زمين شناسي كشور كلينوپتيلوليت تشخيص داده شد و انـدازه ذرات آن 5/0- 7/1 ميليمتر بود. نشاهاي گوجه فرنگـي گلخانـه اي رقم beril كه در پرليت در تاريخ 31/6/86 بذر كاري شده بودند، در تاريخ 6/8/86 به گلدانهاي اصلي منتقل شدند. ميـانگين دمـاي روز 2±27 و ميانگين دماي شب 2±17 در نظر گرفته شد. بـراي محلـول دهي گلدانها از پمپها و قطره چكانهاي مناسب استفاده گرديـد و دور آبياري با توجه به دما و مرحله رشد گياه در طول دوره پـرورش (6 ماه) تنظيم گرديد تا همواره رطوبت كافي و مقـداري زهكـش اضـافه وجود داشته باشد. تعداد دفعات آبياري از 7 بار در روز شروع شده و در روزهاي گرم و در زمان رشد گياه به 14 بار در روز نيز رسيد. بوتـههـا به صورت تك ساقه تربيت شدند و كليه ساقهها ي فرعي بـه محـض ظهور حذف ميشدند (9 .(گرده افشاني گياهان به صورت دسـتي و از طريق ايجاد لرزش در سيستمهـاي نگهدارنـده (2 بـار در روز) انجـام گرفت. ساير عمليات داشت همانند مبـارزه بـا آفـات و بيمـاريهـا در مواقع لزوم انجام شد. اندازه گيري صفات كمي به منظور اندازه گيري عملكرد هر بوته، ميوههـا در مرحلـه قرمـز كامل به طور مرتب برداشت و تك تك توزين شدند و طول و عـرض هر يك به وسيله كوليس ورنيه اندازه گيري شد، سپس كل توليد ميوه هر بوته، متوسط وزن ميوههاي هر بوته و متوسط طول و قطر ميوههـا محاسبه گرديد. تعداد ميوه و تعداد خوشه در هر بوتـه مـورد شـمارش قرار گرفت و به منظور بررسي اثر تيمارها بر وزن ميوه، ميوهها به سـه محدوده وزني 1 (كمتر از70 گـرم، 2(بـين70-100گـرم و 3 (بيـشتر از100گرم، دسته بندي شـده و در صـد آنهـا در كـل توليـد محاسـبه گرديد. صفات كيفي صفات كيفي ميوه هاي برداشت شده سه بار و به فاصله 2 مـاه در طول دوره برداشت و به شرح زير ارزيابي گرديد. سپس ميـانگين آنهـا مورد تجزيه آماري قرار گرفت: رنگ سنجي ميوهها به وسيله دسـتگاه رنـگ سـنج ( ,Minolta NY. corp Ransey (در دو نقطه انجام شد و فاكتورهـاي *a و*b و *L بدست آمد، محاسبه زاويه هيو و كروما با استفاده از a وb انجـام گرفت (19 ،(اندازه گيري حجم به روش مستقيم غوطـه ور كـردن در آب به منظور محاسبه چگالي، سفتي ميوهها به وسيله فـشار سـنج (بـا قطر پروب 8/0 ميلي متر) و وارد كـردن آن تـا مـرز مـشخص داخـل گوشت ميوه در دو نقطه (26 ،(اندازه گيري مواد جامد قابل حـل ميـوه با رفركتومتر دستي مدل (%32-0=Brix(ATAGO ،ويتامين ث (به روش تيتراسيون بـا يـد و يـدور پتاسـيم ) (3 ،(درصـد اسـيديته قابـل تيتراسيون (به روش تيتر با هيدروكسيد سديم 1/0 نرمال براي رسيدن به 1/8= pH) (3 (و درصد ماده خشك ميوهها ( آون ْ60C براي مدت72 ساعت) صورت گرفت. نتايج و بحث ميانگين وزن ميوه: در جدول تجزيه واريانس 2 و جـدول مقايـسه ميانگين 4 اثر تيمارهاي مختلف بر صفات كمي ميوهها در طول دوره برداشت مشاهده ميشود. همانطور كه نشان داده شده، نوع محلول بر وزن ميوه در سـطح 5 %تـأثير معنـي دار داشـته اسـت و بـا افـزايش نيتروژن وزن ميوهها بيشتر شده؛ همچنـين بـين محـيطهـاي كـشت مختلف نيز اختلاف معني دار ديده ميشـود و بيـشترين وزن در بـستر داراي زئوليت شارژ شده و بعد از آن در بستر داراي زئوليت خـام قـرار ميگيرد و كمترين وزن در بـستر پرليـت وجـود دارد . در اثـر متقابـل محلول و بستر (نمودار1 (ديده ميشود كه بـا كـاربرد محلـول غـذايي كامل هيچ تفاوت معني داري در بـين بـسترها ديـده نمـي شـود؛ در حاليكه با كاربرد محلول ضعيف شده نه تنها وزن ميوهها كاهش داشته است، بلكه بسترهاي مختلف عكس العمل متفاوتي نشان داده اند؛ بـه طوريكه بستر اول (زئوليت غني شـده و پرليـت) داراي بيـشترين وزن ميوه و بستر پرليت داراي كمترين وزن ميوه بوده است. همچنين بـين بستر داراي زئوليت شارژ شده با محلول غذايي ضـعيف شـده و بـستر پرليت با محلول غذايي كامل اختلاف معني داري مشاهده نمـي شـود كه نشان دهنده واكـنش خـوب بـستر اول بـا محلـول ضـعيف شـده ميباشد ساواز و همكاران (27 (قدرت تبادل كاتيون بالاي زئوليت و قدرت بافري اين بستر در حفظ آب و pH بستررا دليل ايجـاد ميـوههـاي بـا وزن بالاتر در بستر داراي زئوليت نسبت به پرليت دانـستند. لـي (18 ( معتقدند كه اگر مدتي در طول دوره رشد گياه منبع خارجي نيتروژن به طور كامل حذف گردد، نيتروژن در همه ارگانها كاهش مييابـد. لـي بوت و همكاران (15 (با تأكيد بر اين نكته نشان دادند كه بيشترين اثر كمبود نيتروژن در ارگانهاي با رشد بالا اتفاق ميافتد و در نتيجـه آن رشد برگهاي جوان و بيومس خشك گياه كاهش مييابد. ميوهها بـه طـور طبيعـي كمتـرين درصـد نيتـروژن را در خـود دارنـد، امـا داراي بيشترين مقدار زي توده هستند كه آنها را به سـينك اصـلي نيتـروژن تبديل مي سازد. ميلارد و همكاران نشان دادند چون ميوههـا تركيـب اصلي بيومس خشك گياه را تشكيل ميدهند، كاهش زي توده خشك گياه در زمان كمبود نيتروژن مربوط بـه ميـوههـا اسـت(23 .(بـه نظـرميرسد به همين دليل گياهاني كه با محلول غذايي با كاهش نيتروژن تغذيه شدهاند داراي ميوه هايي با وزن كمتر ميباشند كه ايـن كمبـود در بستري كه داراي زئوليت غني شده بوده است به واسطه آزاد سازي آمونيوم جبران گشته و وزن ميوههاي اين بستر با وزن ميوههـايي كـه در محلول غذايي كامل و بستر پرليت رشد كرده اند، تفاوت معنـي دار نشان نميدهد. در طول دوره برداشت، تعداد ميوه هايي كه وزن كمتر از 70 گرم داشتند مورد شـمارش قـرار گرفتـه، و درصـد آن محاسـبه گرديد. جدول تجزيه واريانس 2 و مقايسه ميانگين 3 نـشان مـيدهـد كه اين فاكتور به طور معني داري تحت تأثير نوع بـستر كـشت، نـوع محلول غذايي و اثر متقابل اين دو قرار گرفته است. طبق نتايج، درصد ميوههاي ريز ايجاد شده در گياهاني كه محلـول غـذايي آنهـا از نظـر نيتروژن كمبود داشته به 39 درصد ميرسد، در حاليكـه 28 درصـد در محلول كامل ميباشد، در واقع كاهش نيتـروژن در ايجـاد ميـوههـاي كمتر از 70 گرم موثر بوده است و با كاهش نيتـروژن ايـن درصـد بـه طور معني دار افزايش مييابد. بسترهاي داراي زئوليت، در طـول دوره ميوههاي ريز كمتري نسبت به بستر پرليت توليد كردند. همچنين اثـر متقابل بستر در محلول غذايي(نمودار 2 (به خوبي نشان مـيدهـد كـه بستر داراي محلول غذايي كامل داراي تعداد ميوه ريـز كمتـري بـوده اند. همچنين بستر هايي كه با محلول غذايي ضعيف شده تغذيه شـده اند، اگر با زئوليت همراه باشند، تفـاوت معنـي دار بـا بـسترهاي داراي نيتروژن كامل نشان نمي دهند. اين در حالي است كه بسترهاي داراي پرليت بـا تغذيـه محلـول كـاهش يافتـه نيتروژنـي، بيـشترين درصـد ميوههاي ريز را توليد نموده است. از لحاظ توليـد ميـوههـاي متوسـط (70g-100 ،(محلول غذايي ثأثير معني داري بر اين صـفت نداشـت. بستر پرليت داراي ميوههاي متوسط كمتري نسبت به بسترهاي داراي زئوليت بود و توليد ميوههاي درشـت (100g (>تـأثيري از تيمارهـاي اعمال شده نگرفت. لي بوت و همكاران (2001 (نشان دادند كه در ميوههاي كوچـك و متوسط درصد نيتروژن نسبت به ميوههاي بزرگ كمتر ميباشد و در طول دوره رشد درصـد نيتـروژن ميـوه كـاهش پيـدا مـيكنـد، چـون محتواي نيتروژن ثابت باقي ميماند ولي وزن خشك در حال افـزايش است .در زمان كاهش نيتروژن، درصد نيتروژن در كليه اندامها كاهش پيدا ميكند و ذخيره كمتري هم در اختيار ميوه قرار ميگيرد در نتيجه رشد ميوه كمتر ميشود. دجيديد و همكاران (8 (در اسـتفاده از 5 نـوع بستر مختلف، بهترين اندازه ميوه را در مخلـوط پرليـت و زئوليـت بـه نسبت 1:2 بدست آوردند؛ همچنين يمري و همكاران (35 (ذكر كردند كه با استفاده از كودهاي كند رها كننده، ميوه هاي بزرگتري به دسـت خواهد آمد. طول و قطر ميوه: تيمار غذايي از لحاظ طول باعـث تغييـر انـدازه ميوه شده است (جدول4 .(ولي در قطر ميـوههـا اثـري نداشـته اسـت. گياهاني كه محلول غذايي كامل دريافت كرده اند نسبت بـه گياهـاني كه نيتروژن كمتري در محلول غذايي خود داشته اند، داراي طول ميوه بيشتري ميباشند، اين تفاوت از نوع محلول غذايي ناشي شده و طول ميوه در بسترهاي مختلف تفاوت معني دار نداشته است و اثـر متقابـل بستر و محلول نيز براي اين صفت معني دار نبوده است ( جدول 2 .( عملكرد: در جدول مقايسه ميانگين 5 و تجزيـه واريـانس2 ديـده ميشود كه نوع محلول غذايي بر عملكرد كل بو تهها معني دار نبـوده است. (اگر چه ميزان عملكرد در گياهاني كـه محلـول غـذايي كامـل دريافت كرده اند 18/21 % بيشتر از گياهاني است كه محلول غذايي با نيتروژن كاهش يافته دريافت كرده اند.) در مورد بـسترهـاي مختلـف، گياهاني كه در بستر زئوليت غني شده بوده اند و همين طور گياهـاني كه در بستر زئوليت خام رشد كرده اند از لحاظ عملكرد تفـاوت معنـي داري ندارند اما ايـن دو بـستر داراي تفـاوت آمـاري بـا بـستر پرليـت ميباشند و ميزان عملكرد در بستر زئوليت غني شده و پرليـت 43/24 % و در بستر زئوليت خام و پرليت 83/17 %از بستر داراي پرليت بيشتر بود. اثر متقابل محلول و بستر در مورد عملكرد معني دار نبود . لي بوت و همكاران (15 (به اين نتيجه رسيدند كه نيتروژن كامـل، 17 درصـد توليد محصول را بيشتر خواهد كرد ولي تفاوت آماري از لحـاظ توليـد عملكرد كل به وجود نخواهد آمـد. هارلنـد و همكـاران (11 (توضـيح دادند كه زئوليت به دليل ظرفيـت تبـادل كـاتيوني بـالا باعـث جـذب عناصر و در دسـترس بـودن پتاسـيم، كلـسيم، و منيـزيم بـراي گيـاه ميگردد. آيان و همكاران (4(؛ مالوپا و همكاران ( 21 (به ايـن نتيجـه رسيدند كه با وجود زئوليت، غلظت اين عناصر درون بافت گياه بـالاتر ميرود و گياهان رشد يافته در اين بستر بـه دليـل در دسـترس بـودن عناصر براي آنها رشد بهتري دارند. در ضمن اينكه با وجود زئوليت آب بيشتري براي جذب گياه فراهم ميشود و در واقـع تـوازن رطوبـت در محيط ريـشه بـه دليـل توانـايي زئوليـت در جـذب آب بيـشتر اسـت. همچنين ريشه به خوبي قادر به رشـد در محـيط زئوليـت مـي باشـد و جذب كافي عناصر انجام مـيگيـرد. در نتيجـه رشـد و عملكـرد گيـاه افزوده ميشود. از لحاظ تعداد خوشه در طول سـاقه تفـاوت معنـي داري در بـين بسترها يا بين محلولها ديده نشد (جدول 5 .(محلول غذايي بر تعـداد كل ميوه تأثير معني دار نداشت ولي در بين بسترها از لحاظ تعداد ميوه توليد شده تفاوت معني دار وجود دارد و تعداد كل ميوه در بـستر داراي پرليت نسبت به بسترهايي كه داراي زئوليت هـستند كمتـر مـيباشـد (جدول 5 .(يمري و همكاران (35 (ذكر كردند كه با استفاده از زئوليت در بستر هيدروپونيك گوجه فرنگي، تعداد ميوه افزايش پيدا مـيكنـد كه با نتايج بدست آمده در اين تحقيق مطابقت دارد. فاكتورهاي كيفي در بررسي رنگ ميوه ها ديده ميشود كه بستر داراي زئوليت غنـي شده به طور معنـي داري داراي درخـشندگي بـالاتر نـسبت بـه بـستر زئوليت خام و پرليت و بستر پرليت ميباشد كه به دليل نيتروژن بالاتر و تركيب نيترات با آمونيوم ميباشد. زاويه هيو و شدت رنـگ (كرومـا) تأثيري از تيمارهاي اعمال شده نگرفته است (كه با نتايج لوپز و همكاران (2004 (مطابقت دارد. فاكتورهاي درصد ماده خشك و ويتامين ث تحت تأثير اثر متقابل بستر و محلول غذايي قرار گرفتند (و اثرات سـاده در مـورد آنها معني دار نبود. زمانيكه محلول غذايي كاهش يافته استفاده شد، در بستر زئوليت شارژ شده كمتـرين ميـزان درصـد مـاده خـشك و ويتـامين ث نـسبت بـه بسترهاي ديگر بدست آمد. شايد علت اين موضوع دخالت آمونيوم بـه عنوان منبع نيتروژني براي رشد ميوه باشد. هـارتمن و همكـاران (و ويلكـوكس و همكـاران (در تحقيقات خودشان به اين موضوع اشاره داشتهاند كه استفاده از آمونيوم باعث كاهش درصد وزن خشك ميوهها و ويتامين ث ميشود. توليد اسيدهاي آلي قابل تيتراسيون در ميوهها با افزايش نيتـروژن محلول غذايي افزايش نشان داد (كـه بـا نظـر ميلاديـز ( مطابقـت دارد. همچنـين دجيديـد و همكـاران ايـن نظريـه را تأييـد مينمايند، ولي با نظر پاريزي و همكـاران (كـه معتقدنـد سـطوح مختلف نيتروژن بر ميزان اسيديته اثر ندارد، مخالف است. چگالي ميوه ها، سفتي ميوه ها، كل مواد جامد محلول، تأثيري از تيمارهاي اعمـال شده نگرفتند نتيجه گيري كلي طبق نتايج ايـن آزمـايش اسـتفاده از زئوليـت درون بـستر باعـث افزايش عملكرد و افزايش متوسط وزن ميوه ميشود. همچنين در اين بستر درصد ميوه هاي ريز نسبت به پرليت كمتر است. زمانيكه زئوليـت شارژ شده با آمونيوم در شرايط كـاهش نيتـروژن اسـتفاده شـد، تـأثير متقابل محلول و بستر، متوسط وزن ميوه ها را به حد پرليت و محلـول غذايي كامل رساند، نتايج ديگري مانند كاهش وزن خـشك و ميـزان ويتامين ث يا افزايش درخشندگي ميوهها نشان دهنده استفاده گيـاه از آمونيوم درون زئوليت بوده است. بنابراين زئوليـت توانـايي آزادسـازي آمونيوم را در طول دوره رشد گياه، به عنوان جايگزين نيتروژن محلول غـذايي دارد؛ در ضـمن اينكـه ريـشه بـه خـوبي در آن رشـد كـرده و كاتيونهاي آزاد شده را جذب مينمايد.